Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB): Nedir ve Nasıl Yönetilir?
Modern yaşamın karmaşıklığı ve hızıyla birlikte dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), giderek daha fazla tanınan ve üzerinde araştırmaların yoğunlaştığı bir nörogelişimsel bozukluktur. DEHB, dikkat kontrolü ve davranış düzenlemesinde zorluklarla karakterize edilir ve hayatın birçok yönünü etkiler.
DEHB Nedir?
DEHB, dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik belirtileri ile kendini gösteren yaygın bir nörogelişimsel bozukluktur. Bu belirtiler:
- Dikkatsizlik: Görevlerde odaklanma sorunu
- Hiperaktivite: Ortama uygun olmayan aşırı hareketlilik
- Dürtüsellik: Düşünmeden yapılan ani davranışlar
DEHB, çocuklarda ve yetişkinlerde akademik, mesleki ve sosyal yaşamda zorluklara neden olabilir. Uygun tedavi edilmediğinde, çocuklarda düşük özsaygıya ve zayıf sosyal işlevlere yol açabilir. Yetişkinler ise, yaşamları boyunca yüksek eleştiriye maruz kalmaları nedeniyle düşük öz-değer, eleştiriye karşı hassasiyet ve artan özeleştiri yaşayabilirler.
DEHB, çocukların %8,4'ünü ve yetişkinlerin %2,5'ini etkiler. Genellikle çocukluk döneminde tespit edilir ve erkek çocuklarda kızlardan daha sık teşhis edilir, ancak bu erkeklerde daha yaygın olduğu anlamına gelmez. Erkeklerde hiperaktivite ve dışsallaştırma belirtileri, kızlarda ise içselleştirme belirtileri daha belirgindir.
DEHB Belirtileri
DEHB’nin belirtileri üç ana grupta toplanır:
- Dikkatsiz DEHB: Odaklanma, organizasyon ve ayrıntılara dikkat etmede zorluklar
- Hiperaktif/Dürtüsel DEHB: Aşırı hareketlilik ve dürtüsel davranışlar
- Karma DEHB: Hem dikkatsiz hem de hiperaktif/dürtüsel belirtiler
Belirtiler, bireyin yaşına ve gelişim düzeyine göre beklenenden belirgin şekilde fazladır ve günlük işlevlerde sorunlara yol açar. DEHB'nin teşhisi, belirtilerin 12 yaşından önce başlamış olması ve birden fazla ortamda sorun yaratması gereklidir.
DEHB’nin Teşhisi
DEHB teşhisi, ruh sağlığı uzmanları veya birinci derece sağlık görevlileri tarafından konulur. Teşhis süreci:
- Semptomların hasta ve bakıcılar tarafından tanımlanması
- Semptomlar için ölçek ve anketlerin doldurulması
- Tam psikiyatrik ve tıbbi geçmiş
- Diğer tıbbi durumların ekarte edilmesi için gerekli değerlendirmeleri içerir
DEHB, karşıt olma karşı gelme bozukluğu, anksiyete bozuklukları ve öğrenme bozuklukları gibi diğer ruh sağlığı durumlarıyla birlikte görülebilir. Bu nedenle, tam bir psikiyatrik değerlendirme çok önemlidir.
DEHB’nin Nedenleri
DEHB’nin kesin nedenleri bilinmemekle birlikte, genetik faktörler önemli bir rol oynar. Ayrıca, düşük doğum ağırlığı, erken doğum, hamilelik sırasında toksinlere maruz kalma gibi çevresel faktörler de DEHB ile ilişkilidir. DEHB’li bireylerin beyinlerinde anatomik ve fonksiyonel farklılıklar gözlemlenmiştir.
DEHB’nin Tedavisi
DEHB tedavisi, genellikle terapi ve ilaç müdahalesinin bir kombinasyonunu içerir. Okul öncesi ve küçük çocuklarda, ebeveyn yönetimi eğitimi ve okul müdahalesi şeklinde davranışsal stratejiler önerilir. Ebeveyn-Çocuk Etkileşim Terapisi (PCIT), DEHB ve karşıt olma bozukluğu olan çocuklar için kanıta dayalı bir tedavi yöntemidir.
DEHB ve Okul Çağındaki Çocuklar
Öğretmenler ve okul personeli, DEHB’li çocukların davranış ve öğrenme sorunlarının değerlendirilmesine yardımcı olabilir. Ancak, DEHB teşhisi koyma veya tedavi kararı verme yetkisi sadece ebeveynler ve sağlık uzmanlarındadır.
DEHB ve Yetişkinler
DEHB’li birçok çocuk, yetişkinlik döneminde de belirtiler yaşamaya devam eder ve sürekli tedavi gereksinimi duyabilir. Yetişkinlerde DEHB teşhisi, geçmiş ve mevcut semptomların gözden geçirilmesi, tıbbi muayene ve derecelendirme ölçeklerinin kullanımı ile konur. Davranış yönetimi stratejileri ve aile desteği de tedavide önemli rol oynar.
DEHB’nin erken teşhisi ve uygun tedavi yöntemleri ile bireyler, yaşamlarını daha sağlıklı ve dengeli bir şekilde sürdürebilirler.